“Het Antwerpse OCMW is een machine die mensen uitsluit”

Merkwaardige vaststelling in Antwerpen. Terwijl armoede en werkloosheid hand over hand toenemen, daalt het aantal mensen die een leefloon krijgen. Dirk Van Duppen, OCMW-raadslid voor de PVDA+ wijst het agressieve activeringsbeleid met de vinger. “Nog strenger dan het zo verfoeide Duitse model”, zegt hij.

 

 

Een blik op de cijfers spreekt boekdelen. Antwerpen scheert hoge toppen op het vlak van armoede. 25% van de gezinnen in Antwerpen leeft onder de armoedegrens. Voor heel Vlaanderen is dat 9,7%. Maar als je vergelijkt met andere centrumsteden (steden die een aantrekkingsfunctie hebben voor een bredere regio) wordt duidelijk dat er in Antwerpen iets aan de hand is.

Neem nu Gent. Ook daar steeg de armoede de jongste jaren, en dat vertaalde zich in een stijging van het aantal leefloontrekkers. Dat steeg van 2001 tot 2010 met ongeveer 66,3% van 2.812 naar 4.675). In dezelfde periode daalde in Antwerpen het aantal leefloontrekkers met 16% (van 5.557 naar 4.666). Antwerpen telt nu 22 leefloontrekkers per 1000 inwoners, Gent 36.

Meer armoede, maar minder mensen met een leefloon: een vreemde paradox. Dokter Dirk Van Duppen, huisarts bij Geneeskunde voor het Volk in Deurne en sinds begin 2013 verkozen voor de PVDA+ in de Antwerpse OCMW-raad, schudt het hoofd. Hij ziet een duidelijke verklaring voor de cijfers: de activeringspolitiek van Monica De Coninck, de vorige voorzitster van het Antwerpse OCMW (en nu minister van Werk in de federale regering). Een beleid dat onder het nieuwe bewind gretig wordt voortgezet en uitgebreid.

“Ik zetel nu negen maanden in de OCMW-raad en in die periode heb ik geleerd hoe het werkt. Ik zie nu de mechanismen die die cijfers verklaren. En die mechanismen, dat is absoluut geen tewerkstellingspolitiek. Het Antwerpse OCMW is een machine die mensen uitsluit. Het grootste deel aan tijd en personeel gaat naar controleren, sanctioneren en disciplinerende activering. Er blijft nog weinig ruimte over voor de echte missie van het OCMW: bijstand en begeleiding opdat mensen in menswaardige omstandigheden kunnen leven en werken.”

Wat zijn die mechanismen van uitsluiting?

Dirk Van Duppen. Ten eerste: de agressieve activering, dat was de proeftuin van Monica De Coninck toen zij nog OCMW-voorzitster was. Je moet weten, in Antwerpen zijn er meer dan 35.000 mensen met een werkloosheidsuitkering. Daarbovenop zijn er nog eens meer dan 7.000 leefloontrekkers die moeten geactiveerd worden. Alles samen worden meer dan 40.000 mensen met de zweep naar een job geactiveerd. Maar die jobs zijn er niet! In augustus waren er 5.220 openstaande vacatures. 51% daarvan zijn dan nog onzekere interimjobs. Zelfs al vul je die 5.220 vacatures in, dan nog heb je 35.000 mensen die met lege handen staan.

Mensen met een leefloon worden gepusht om eender welke job aan te pakken. Op straffe van het verliezen van het leefloon. Als ze niet direct kunnen worden geactiveerd voor de arbeidsmarkt, worden ze naar sociale tewerkstelling verwezen. 1.700 mensen zitten in dat systeem. Zij doen groenonderhoud, wassen ruiten... Het doel daarvan is zogezegd om mensen opnieuw werkervaring te laten opdoen. Maar herinner je je het verhaal van die straatveger in het Nederlandse Den Haag? De stad Den Haag wilde besparen en ontsloeg een straatveger. Om de man opnieuw werkervaring te laten opdoen, moest hij van de sociale dienst... straten vegen. Wel, dat soort dingen gebeurt hier in Antwerpen dagelijks.

Voor wie werkt zoekt, zijn er steeds minder jobs, maar de voorwaarden om je uitkering of leefloon te behouden worden wel steeds strenger

Op de openbare sector moeten de mensen niet rekenen, want ook daar verdwijnt werkgelegenheid.

Dirk Van Duppen. In 2010 onthulden we al dat de vorige burgemeester, Patrick Janssens, 550 voltijds equivalente jobs ging schrappen bij de stadsdiensten. Een ijspiste ging dicht, enkele bibliotheken sloten, het groenonderhoud werd afgebouwd... Op dat soort jobs werd beknabbeld. Bart De Wever wil nog 1.420 jobs extra schrappen. Die jobs ‘aan ’t stad’ zijn nochtans geknipt voor mensen in een kwetsbare situatie.

Voor wie werkt zoekt, zijn er steeds minder jobs, maar de voorwaarden om je uitkering of leefloon te behouden worden wel steeds strenger. Dat is activering naar het Duitse model, hè.

Die criteria zijn trouwens heel dubieus op het vlak van rechtszekerheid. Je verliest je leefloon als je “onvoldoende werkbereidheid” hebt aangetoond. Maar wat is dat? Dat staat eigenlijk nergens omschreven. Daarover wordt beslist door het “buikgevoel” van de politici die in de bevoegde commissie zitten en die nauwelijks voeling hebben met die mensen hun situatie. En dat buikgevoel kan ook nog eens variëren volgens de huidskleur van degene over wie ze moeten beslissen.

Mensen die een leefloon hebben, moeten ook meewerken aan een “sociaal onderzoek”...

Dirk Van Duppen. Veelal wordt geëist dat mensen hun schulden moeten kunnen aantonen om recht te hebben op een leefloon. Ze moeten dan bijvoorbeeld aantonen via hun huisbaas dat ze huurachterstand hebben. Nu, veel huisbazen regelen hun huishuur in het zwart en zijn niet snel geneigd zo’n verklaring mee te geven.

Ze moeten achterstallige rekeningen van water, gas en elektriciteit tonen, hun rekeninguittreksels voorleggen. Niet alleen van zichzelf, maar ook van de mensen met wie ze samenwonen. Dat zijn mensen in precaire situaties, soms in de semi-illegaliteit, die samenwonen met mensen in dezelfde situatie. Die gaan niet zomaar hun rekeninguittreksels aan het OCMW tonen, hè. Maar dan krijgen ze als opmerking: “onvoldoende medewerking aan het sociaal onderzoek”, en dat kan een reden zijn om het leefloon af te nemen.

Er is zo’n hele reeks maatregelen, met als topper: de onvoldoende bereidheid de Nederlandse taal te leren. Als je één keer afwezig bent in de les Nederlands, krijg je een waarschuwing. Als je twee keer onwettig afwezig bent, verlies je een week je leefloon. Drie keer onwettig afwezig – en dat is over een periode van twee, drie jaar, hè – dan verlies je definitief je leefloon.

Als je de mensen hun laatste bestaansminimum afneemt, dan is er geen grondrecht meer, dat is de mensen ont-menselijken

Als je de mensen hun laatste bestaansminimum afneemt, dan is er geen grondrecht meer, dat is de mensen ont-menselijken. Dat is de basis van de nazi-ideologie, hè. Het beleid van het stadsbestuur is bedoeld om aan een rechtse stroom in de publieke opinie te laten zien dat ze niet alleen zeer rechts zijn, maar dat ze het ook in de praktijk waar maken.

Het beleid is zo ruw dat het haast lijkt alsof mensen bewust in de armoede worden geduwd.

Dirk Van Duppen. Op zijn minst is dat het resultaat toch, hè.

En is dat iets nieuws?

Dirk Van Duppen. Neen, het vorige stadsbestuur heeft dat in de steigers gezet, dat kan niemand ontkennen. Het grote verschil is dat het nieuwe bestuur helemaal niet beschaamd is om dat beleid ook in woorden zo uit te leggen.

Het vorige bestuur noemde zich nog “sociaal”, maar deed wel hetzelfde. Monica De Coninck zette dat beleid om in het OCMW. Het beleid is eigenlijk vergelijkbaar met wat in Duitsland de Hartz-maatregelen zijn, alleen heeft zij dat in Antwerpen nog harder toegepast. Het Antwerpse OCMW is nog strenger dan het Duitse model.

O ja?

Dirk Van Duppen. In Duitsland, bijvoorbeeld, verlies je bij een eerste werkweigering 30% van je inkomsten, dan 50%, dan 100%. In het Antwerpse OCMW kun je onmiddellijk je leefloon verliezen als de commissie oordeelt dat je onvoldoende werkbereidheid hebt getoond. Dan heb je niks meer.

In Duitsland mag je nog een auto hebben als je een Hartz-uitkering krijgt. In Antwerpen mag dat niet. Wettelijk kan het OCMW dat niet afdwingen, maar de druk wordt opgevoerd op de mensen om hun auto te verkopen.

Als je een dag werkt, wordt onder Hartz 80% van dat loon van je uitkering afgetrokken. In Antwerpen wordt 100% van het loon afgetrokken...

De PVDA hing al een paar keer aan de alarmbel. Begin dit jaar over aidsremmers en zwangerschapsbegeleiding voor mensen zonder papieren en deze week nog rond waterafsluitingen. (Lees hier het dossier over waterafsluitingen)

Dirk Van Duppen. Dat water... Daar was ik echt niet goed van. In de commissies waar beslist wordt over voorwaardelijke afsluitingen van water had de vertegenwoordiger van de watermaatschappij altijd verzekerd dat er in de praktijk weinig effectieve afsluitingen gebeuren, dat het meestal gaat om illegalen die weer verdwenen zijn, of huisjesmelkers, of klanten die altijd tot het allerlaatste moment wachten om te betalen. Ik vond die heraansluitingen erg, maar voor een grootstad als Antwerpen was het nog binnen de perken, dacht ik. Wel, ik heb mij vergist.

Toen ik per toeval in het bezit kwam van de werkelijke cijfers, zag ik dat het een leugen was. Van die voorwaardelijke afsluitingen – toch jaarlijks 1.700 in Antwerpen-Stad – wordt de grote meerderheid effectief afgesloten. Met onvoorstelbare gevolgen. Je moet je dat eens voorstellen. Geen drinkwater, je kunt je niet wassen, je kunt niet afwassen, je kunt niet schoonmaken, je kunt zelfs het toilet niet doorspoelen. Van die afgesloten gezinnen waren er in 2012 420 die pas na een week het geld hadden bijeen gekregen om te betalen. 240 gezinnen slaagden zelfs daar niet in en zaten een maand zonder water. Toen ik dat ontdekte, was het alsof ik een klop op mijn kop kreeg met een voorhamer.

Het beleid van het stadsbestuur is bedoeld om aan een rechtse stroom in de publieke opinie te laten zien dat het niet alleen zeer rechts is, maar dat het dat ook in de praktijk waar maakt

U bent nu negen maanden OCMW-raadslid. Had u gedacht dat het zo erg zou zijn?

Dirk Van Duppen. Nee. Ik heb een rapport geschreven over het sociaal beleid in Antwerpen. Ik heb dat rapport laten zien aan alle academici die in ons land met die materie bezig zijn. Wel, zij schrokken zelf ook van die cijfers.

Antwerpen is een proeftuin. Niet alleen voor die agressieve disciplinerende activering en uitsluiting, maar dus ook op het vlak van nutsvoorzieningen. Straf de armen, dat vat het helemaal samen.

Ziet u niettemin lichtpuntjes?

Dirk Van Duppen. Een eerste positieve punt is dat we nu concreet van binnenuit weten hoe de mechanismen van uitsluiting werken.

Ten tweede is het nu duidelijk dat Antwerpen in zijn sociaal beleid volledig het Duitse model toepast dat Peter Mertens beschreef in zijn boek Hoe durven ze?. In die optiek paste ook de verhuis van Monica De Coninck van het Antwerpse OCMW naar de federale regering als minister van Werk. Het Antwerpse beleid moest ook op nationaal niveau geïmplementeerd worden. Daar zit een logica achter.

Een derde positieve punt is dat er nu een oppositie is in de OCMW-raad. En we realiseren zaken. Dat er nu bijvoorbeeld steun is voor kwetsbare zwangere vrouwen, dat hebben wij samen met Dirk Avonts van Groen bedongen. Grappig wel dat Bart De Wever in zijn begrotingsplannen doet alsof het een van zijn ideeën is. (lacht)

Het toont alvast dat verkozenen van de PVDA het verschil kunnen maken.

Dirk Van Duppen. Absoluut. Voor dat waterdossier belde ik met mensen van middenveldorganisaties. Zij waren zó blij dat wij ons daarop gestort hebben. Ze vertelden me: “Wij concentreren ons enkel op energiearmoede, omdat we de middelen en het personeel niet hebben om de waterproblematiek erbij te nemen.”

Een ambtenaar die me hielp met het dossier dat ik voorbereidde voor de gemeenteraad en de OCMW-raad, zei me dan weer: “Maar eigenlijk zou je die vragen moeten kunnen stellen in het Vlaams Parlement, want het is daar dat de beslissingen genomen over het waterbeleid.” Je merkt het: we hebben dus ook een verkozene nodig in het Vlaams Parlement. (lacht)